خاموت

در این مقاله که به صورت اختصاصی توسط آکادمی عمران تولید شده است، شما را با خاموت و نقش خاموت و روش های اجرای آن آشنا خواهیم کرد.

مدت زمان تخمینی مطالعه: ۱۷ دقیقه

---

خاموت یعنی چی

هر المان سازه ای مورد استفاده در ساختمان دارای دو نوع میلگرد در دو راستا هست

میلگردی که در راستای طول المان سازه ای مانند ستون و تیر قرار می گیرد به نام میلگرد طولی شناخته می شود.

و اگر میلگرد در راستای عرض المان سازه ای قرار گیرد ، میلگرد عرضی یا تنگ یا خاموت نامیده می شود.

نقش خاموت در ستون

خاموت ستون جهت نگه داشتن آرماتورهای طولی ستون در جای خود و تامین تکیه گاه جانبی، برای کوتاه نمودن طول آزاد این آرماتورها و جلوگیری از بیرون زدگی آرماتورهای طولی ستون در اثر کمانش می باشد.

در تصویر زیر می بینید که آرماتورهای طولی ستون فقط در حد فاصل میان خاموت ها، امکان کمانش دارند.

در تصویر پایین می بینید که خاموت آخرین عضوی از سازه است که در مقابل نیروهای ناشی از زلزله مقاومت می کند و اجرای درست آن بسیار مهم می باشد.

معنی خاموت

خاموت یک کلمه روسی است، که در ایران به این شکل از خم آرماتور گفته می شود و بسیار متداول و رایج است، کلمه تنگ هم کلمه ای فارسی است که معمولا به جای خاموت هم استفاده می شود.

فرق تنگ و خاموت

در صفحه ۷ مبحث ۸ ویرایش ۹۸ مقررات ملی ساختمان می گوید :

منظور از تنگ میلگردی است که برای مهار میلگردهای طولی در یک عضو سازه ای استفاده می شود.

تنگ می تواند به شکل L (ال) ، U (یو) و یا بسته باشد.

در مبحث ۹ ویرایش ۹۹ بند ۹-۲ تنگ را اینگونه تعریف می کند:

حلقه ای از میلگرد یا سیم به شکل دایره، مستطیل و یا چندوجهی بدون کنج های متمایل به سمت داخل، که آرماتورهای طولی را در بر می گیرد. این تعریف شامل یک میلگرد یا سیم که به طور پیوسته به شکل دایره، مستطیل یا چند ضلعی به دور آرماتورهای طولی می پیچد، نیز می شود. عبارت تنگ معمولا برای اعضای فشاری به کار می رود.

در صفحه ۸ مبحث ۸ ویرایش ۹۸ مقررات ملی ساختمان می گوید :

منظور از خاموت میلگردی است که برای مقاومت در برابر برش در اعضای خمشی استفاده می شود.

در مبحث ۹ ویرایش ۹۹ بند ۹-۲ خاموت را این گونه تعریف می کند:

آرماتورهای عرضی که برای مقاومت در برابر نیروهای برشی و پیچشی در عضو به کار می روند. خاموت ها معمولا از میلگردهای آجدار، سیم های آجدار و یا جوش شده با شکل مستطیل یا رکابی به صورت U یا L ساخته می شوند. جای گذاری آن ها ممکن است در جهت عمود یا با زاویه نسبت به آرماتور طولی باشد. اصطلاح خاموت معمولا برای آرماتور عرضی در تیرها و دال ها به کار می رود.

پس با این حساب اگر قرار باشد از تنگ علاوه بر مهار میلگردها به عنوان عضو مقاوم در برابر برش هم استفاده کنیم بهش خاموت میگیم.

بعضی از اساتید هم به خاموت کاملا بسته تنگ می گوییم.

انواع خاموت

یکی از شکلهای خم میلگرد به اسم خاموت می باشد.

در شکل زیر انواع شکل های رایج خم کردن میلگرد در ایران رو می بینید.

شکل های بالا با خم های نود درجه، ۱۳۵ درجه و ۱۸۰ درجه و با تفاوت در جهت خم هم با توجه به پروژه ها ساخته می شوند.

خاموت سنجاقی

تا اینجا یاد گرفتیم که خاموت نام یکی از انواع خم میلگرد است و سنجاقک هم همین طور

پس ما کلمه خاموت سنجاقی نداریم ، اما معمولا در ستون ها وقتی می خواهیم از میلگرد سنجاقک استفاده کنیم به خاطر شکل و خم ۱۸۰ درجه در دوسمت ، جا زدن آن در بین آرماتورهای طولی ستون یا تیر گاهی با مشکل همراه است. و میلگرد سنجاقک به شکل زیر ساخته می شود که به اصطلاح و در زبان عامیانه کارگاهی بهش خاموت سنجاقی گفته می شود.

میلگرد دوخت

مبحث ۹ مقررات ملی ساختمان ویرایش ۹۹ بند ۹-۲ ، سنجاقی یا میلگرد دوخت را اینگونه تعریف می کند:

میلگرد عرضی یک سره با قلاب لرزه ای در یک انتها و قلاب ۹۰ درجه با طول مستقیم حداقل ۶db در انتهای دیگر، که آرماتورهای طولی پیرامونی عضو را در بر گرفته باشد. قلاب های در بر گیرنده ی یک زوج آرماتور طولی، باید به طور یک در میان سر و ته اجرا شوند.

در مقررات ملی ساختمان و آئین نامه های ایران به سنجاقی ها، میلگرد دوخت یا قلاب دوخت گفته می شود.

نکته ی مهم اجرایی : به خاطر اینکه میلگرد دوخت در یک سمت قلاب ۱۳۵ درجه دارد ، باید در طول عضو این قلاب بچرخد و به صورت یک در میان جابجا شود.

شکل میلگرد سنجاقی

در تصویر زیر دقت کنید سنجاقی ستونی که مشخص شده ، خم ۱۳۵ درجه به سمت شماست و سنجاقی پایین خم ۳۵ درجه پشت به شما اجرا شده ( یک در میان جابه جا می شود)

شکل میلگرد سنجاقی دقیقا مطابق تصویر زیر ساخته می شود.

---

دوره های حرفه ای اجرای ساختمان

---

تنگ بسته چیست ؟

خاموت به دو شکل تنگ باز (خاموت باز) و تنگ بسته (خاموت بسته) با توجه به نیاز پروژه ساخته می شود.

تنگ باز ( خاموت باز ) شبیه همان میلگرد رکابی است که معولا خم آن به سمت داخل و ۱۳۵ درجه هست ، و در کارگاه به طور رایج به این شکل از میلگرد تنگ باز یا خاموت باز یا همان خاموت گفته می شود.

خاموت u شکل

اگر تنگ باز رو بدون قلاب بسازیم، به شکل بدست آمده که شبیه حرف U انگلیسی هست خاموت یو شکل گفته می شود، و معمولا در جاهایی که نمی توان خاموت با قلاب یا خاموت بسته اجرا کرد ، از خاموت یو شکل بصورت تک یا دو تایی استفاده می شود.

خم خاموت

خم خاموت رو می توان به سه صورت اجرا کرد.

هر دو خم ۹۰ درجه

یک خم ۹۰ درجه و یک خم ۱۳۵ درجه

هر دو خم ۱۳۵ درجه

خاموت مهندسی

خاموت با دو خم ۹۰ درجه رو خاموت ساده و خاموت با دو خم ۱۳۵ درجه رو خاموت مهندسی می گویند به دلیل اینکه :

خم نود درجه موقع زلزله در صورتی که کاور بتن تخریب شود، به راحتی باز شده و محصوریت خودش رو از دست می دهد ، برای همین تاکید شده از خاموت با خم های ۱۳۵ درجه استفاده شود که در صورت تخریب کاور بتن ، خم ها درون هسته بتن ستون یا تیر باقی بماند و تحملش در مقابل باز شدن خاموت بیشتر شود.

قلاب لرزه ای چیست

مبحث ۹ مقررات ملی ساختمان ویرایش ۹۹ بند ۹-۲ ، قلاب لرزه ای را این گونه تعریف می کند:

قلاب با خم ۱۳۵ درجه و یا بیش تر بر روی خاموت ها ، دورگیرها و یا سنجاقی ها، با طول مستقیم بعد از خم حداقل ۶ برابر قطر و یا ۷۵ میلی متر قلاب های متعلق به دورگیرهای دایره ای می توانند خم ۹۰ درجه یا بیش تر داشته باشند. قلاب های لرزه ای باید آرماتورهای طولی را در بر گیرند و طول مستقیم آنها رو به داخل باشد.

قلاب ویژه

مطابق بند ۸-۴-۶-۷-۴ مبحث ۸ مقررات ملی ساختمان ویرایش ۹۸

تنگ ویژه ستون باید در دو انتها دارای قلاب ویژه باشد. حداقل طول این قلاب باید ۶ برابر قطر میلگرد یا ۱۰۰ میلیمتر، هر کدام که بیشتر است، بوده و زاویه خم آن ۱۳۵ درجه باشد.

این قلاب ها باید میلگرد طولی ستون را در بر گیرند و به درون ستون نفوذ کنند.

آرماتور دورگیر چیست

مطابق تعریف مبحث ۹ ویرایش ۹۹ بند ۹-۲-۳ :

تنگ بسته یا تنگ دورپیچ شده به طور پیوسته، که از یک یا چند میلگرد ساخته شده و هر کدام در دو انتها قلاب های لرزه ای دارند.

در شکل زیر می بینید که مقطع تیر به دو روش با خاموت طراحی شده است

در حالت اول این مقطع با سه خاموت بسته طراحی شده

طبق شکل های بالا می توان مقطع رو به هر دو حالت طراحی کرد منتهی نکته ی مهم این است که در اجرا، حالت الف خیلی سخت است و حالت ب رو راحت تر می توان اجرا کرد، بنابراین طراح باید دید اجرایی داشته باشد تا بتواند نقشه ای رو طراحی کند که نیروهای فنی به سهولت و سرعت بتوانند اجرا کنند.

شکل خاموت ستون

خاموت ستون ها با توجه به مقطع ستون می توان به چند شکل اجرا کرد:

خاموت معمولی

که به صورت چهار گوش مربع یا مستطیل است.

خاموت دورپیچ

که به صورت دایره است و برای ستون های دایره ای شکل کاربرد دارد، برای اجرا می توان میلگرد را دور یک شئ استوانه ای مانند بشکه پیچید یا با دستگاه تولید کرد.

معمولا ستون هایی که در نمای بیرون ساختمان قرار می گیرند برای زیبایی بصری به صورت دایره طراحی می شوند .

شاید ورودی بعضی از ساختمان های اداری یا تجاری رو دیده باشد یا داخل مجتمع های تجاری و پاساژ ها از ستون های دایره ای استفاده می کنند.

خاموت های چندضلعی

خاموت هایی که برای مقطع ستون های ۶ ضلعی یا ۸ ضلعی ساخته می شوند.

طول خم قلاب استاندارد

سه نوع قلاب استاندارد تعریف شده است

طول خم ۹۰ درجه خاموت

برای میلگردهای باقطر ۱۰ تا ۱۶

طول مستقیم پس از خم ۶ برابر قطر میلگرد یا ۷۵ میلیمتر ( هر کدام بزرگتر است)

برای میلگردهای با قطر ۱۸ تا ۲۵ میلیمتر

طول مستقیم پس از خم ۱۲ برابر قطر میلگرد

به طور مثال : طول خم ۹۰ درجه برای خاموت با قطر ۱۰ میلیمتر می شود می شود ۷.۵ سانتیمتر

طول خم ۱۳۵ درجه خاموت ( چنگک)

طول مستقیم پس از خم ۶ برابر قطر میلگرد یا ۷۵ میلیمتر (هر کدام بزرگتر است)

طول خم ۱۸۰ درجه خاموت

طول مستقیم پس از خم ۴ برابر قطر میلگرد یا ۶۵ میلیمتر(هر کدام بزرگتر است)

جدول خم میلگرد خاموت

جدول قلاب استاندارد برای مهار میلگردهای عرضی

نکته اجرایی مهم : در کارگاه پروژه های ساختمانی معمولا چون خاموتشان با قطر ۱۰ یا ۱۲ هستند، حداقل طول خم ۷.۵ سانتیمتر می شود، که برای راحتی کار و اینکه طول خم هنگام خم کردن آرماتور کم نشود ، عدد ۱۰ سانتیمتر رو در نظر می گیرند.

سایز میلگرد خاموت

حداقل قطر خاموت میلگرد با قطر ۸ می باشد.

معمولا در ۹۰ درصد پروژه های ساختمانی قطر ۱۰ یا ۱۲ استفاده می شود.(در نقشه ها باید چک شود)

هر چه قطر میلگرد بالاتر انتخاب شود خم کاری آن در کارگاه مشکل تر می شود.

ضوابط سنجاقی

مطابق بند ۹-۲۱-۲-۲-۶ مبحث ۹ مقررات ملی ساختمان ویرایش ۹۹

قلاب های دوخت باید شرایط زیر را تامین کنند:

الف- سنجاقی باید یک پارچه باشد.

ب- یک انتهای سنجاقی باید دارای قلاب لرزه ای بوده، و انتهای دیگر آن باید دارای قلاب با زاویه حداقل ۹۰ درجه باشد.

پ – قلاب باید در بر گیرنده ی میلگرد طولی پیرامونی مقطع باشد.

ت- انتهای با خم ۹۰ درجه ی دو سنجاقی متوالی که میلگرد طولی را در بر می گیرند، باید به طور یک در میان در وجوه مقابل قرار گیرند.

خاموت ستون

ستون عضو عمودی سازه هست که بارهای منتقل شده از تیرها و کف ها رو به فونداسیون منتقل می کند و عضو فشاری محسوب می شود.

ستون چون تحت فشار است امکان کمانش آرماتورهای طولی وجود دارد، بنابراین برای جلوگیری از کمانش باید خاموت های ستون با شرایط مشخصی اجرا گردد.

وظیفه دیگر خاموت ها مقابله با خطرات ناشی از برش و پیچش است.

اجرای خاموت در ستون

دلایل دیگری که لزوم استفاده از خاموت در ستون رو ایجاب می کند عبارت است از:

• جلوگیری از خم شدن زودرس میلگردها
• محصور کردن بتن در هسته ستون و افزایش شکل پذیری و استحکام
• تثبیت موقعیت و نگهداری آرماتورهای طولی در زمان اجرای سازه
• استحکام جانبی برای آرماتورهای طولی
• مقاومت در برابر برش جانبی و تامین پایداری آرماتورهای طولی ستون

انواع خاموت گذاری ستون

نحوه خاموت گذاری ستون با توجه به تعداد آرماتورهای و فاصله اون ها محاسبه میشود .

محاسبه طول خاموت

برای محاسبه طول خاموت، باید طول ساق های آن را با هم دیگر + طول خم قلاب ها جمع گردد.

برای به دست آوردن طول هر ساق خاموت می توان ، کاورد دو سمت هر ضلع مقطع را از طول همان ضلع مقطع کم کنیم.

خاموت در فونداسیون

مهم : خاموت های ستون و سنجاقی ستون حتما در فونداسیون هم باید اجرای گردد.

خاموت تیر بتنی

دلایل لزوم استفاده از خاموت در تیرها:

• نگه داشتن میلگردهای طولی فشاری و کششی تیر در جای خود
• مقاومت در مقابل نیروهای برشی وارد آمده به تیرها

خاموت محل اتصال تیر به ستون

در محل اتصال تیر به ستون معمولا سه عدد خاموت باید اجرا گردد و بسیار مهم است.

چون اجرای این خاموت ها کمی مشکل است معمولا پیمانکاران سعی دارند اجرا نکنند، حتما نظارت کنید که این مورد انجام گیرد و بسیار مهم است.

برای اجرای خاموت محل اتصال تیر به ستون باید ابتدا آرماتورهای طولی کششی پایین تیرها رو اجرا کرد سپس خاموت ها رو جایگذاری کنید و در نهایت آرماتورهای طولی بالای تیر اجرا گردد.

محاسبه تعداد خاموت در تیر

در نقشه های اجرایی قسمت تیرهای سازه ، روی هر تیر تعداد خاموت و فاصله خاموت ها از همدیگر مشخص می گردد.

معمولا فاصله خاموت ها در ابتدا و انتهای تیر کمتر ، و در وسط تیر بیشتر است.

اگر تعداد رو مشخص نکرده بود، به راحتی می توانید با تقسیم طول تیر به فاصله خاموت ها + یک عدد اضافه ، تعداد خاموت ها رو بدست بیارید.

خاموت آماده

خاموت پروژه خودتون رو می توانید به دو صورت آماده کنید :

• به صورت دستی یا با دستگاه خاموت زن در محل پروژه بسازید
• به صورت خاموت آماده از آهن فروشی ها خریداری کنید، معمولا آهن آلات فروشی ها ، دستگاه خاموت زن دارند و خاموت شما را با توجه به ابعاد مورد نیازتان آماده می کنند.

مشاهده فیلم ساخت خاموت با دستگاه خاموت زن

قیمت خاموت

قیمت خاموت آماده با توجه به قطر میلگرد و ابعاد خاموت تعیین می گردد.

---

دوره های حرفه ای اجرای ساختمان

---